Cú lừa lịch sử của 'Starbucks Trung Quốc': Sự vỡ vụn của mô hình kinh doanh tăng trưởng bất chấp, không màng tới lợi nhuận

Khi bản cáo bạch cho vụ IPO của Luckin Coffee trên sàn New York được công bố vào tháng 5 năm ngoái, không đâu soi xét kỹ lưỡng hơn ở trong những văn phòng của Warburg Pincus.

Công ty đầu tư này biết toàn bộ đội ngũ nhân sự đứng đằng sau Luckin – một chuỗi cà phê Trung Quốc, họ biết rất rõ. Quỹ này đã đầu tư vào China Auto Rental (CAR)– một công ty thuê xe ô tô trực tuyến được thành lập bởi Lu Zhengyao – chủ tịch Luckin. Hàng loạt thành viên của hội đồng quản trị Luckin đã làm việc tại Car. David Li – một thành viên hội đồng quản trị khác - người từng nắm vị trí dẫn đầu đội ngũ của Warburg tại Trung Quốc từ giữa năm 2012 và 2016 sau này đã rời đi để khởi nghiệp quỹ tư nhân riêng là Centurium Capital. Cũng chính là Li – người đầu tiên giới thiệu Lu với mọi người tại quỹ Warburg.

CAR đã thành công nhanh chóng và cuối cùng niêm yết trên sàn giao dịch chứng khoán Hong Kong vào năm 2014. Kể từ khi thành lập năm 2017, Luckin đã phát triển cực kỳ lớn mạnh, mở rộng nhiều cửa hàng nhiều hơn cả Starbucks ở Trung Quốc với tổng các khoản đầu tư nhận được tới 1,5 tỷ USD. Tuy nhiên, quỹ đầu tư tư nhân này cảm thấy rằng nhà sáng lập Luckin dường như đã đi "lạc đường" và vì vậy họ trao cơ hội đầu tư vào Luckin cho những đơn vị khác.

"Sự táo bạo về những gì ông ấy làm với CAR đã gây ấn tượng mạnh", một nhà đầu tư thân cận với Warburg nói. "Tuy nhiên sau đó những đặc điểm của một doanh nhân thành công như sự nỗ lực, tham vọng và làm việc chăm chỉ - đã không còn tồn tại ở anh ta. Lu đã quên mất điều gì khiến mình thành công và ngừng làm việc chăm chỉ".

Lu và Li "rất đói ăn", theo một cựu lãnh đạo tại Warburg. "Họ tạo ra một câu chuyện thị trường vốn, không phải là một công ty tồn tại độc lập".

Những lãnh đạo tại Warburg đã đúng. Tháng 4 năm ngoái, chuỗi cà phê này đã thừa nhận rằng có ít nhất 310 triệu USD doanh thu bị làm giả trong 3 quý trước. Theo sau tiết lộ động trời này, công ty đã sa thải CEO Jian Liu và Tổng giám đốc Jenny Qian Zhiya. Các nhà chức trách Trung Quốc đã bắt đầu điều tra Lu. Những thông tin ban đầu được tiết lộ bởi tờ báo địa phương Caixin và sau đó được tờ Nikkei xác nhận.

Sau đó vào ngày 5/6. Lu và Li đã bị loại khỏi cuộc họp cổ đông đặc biệt tại Bắc Kinh. 2 người khác là Sean Shao – Giám đốc độc lập dẫn đầu cuộc điều tra nội bộ của công ty và Liu Erhai – nhà sáng lập của quỹ Joy Capital vốn đầu tư vào Luckin cũng bị loại bỏ.

Hiện tại, sự sống sót của Luckin vẫn là một câu hỏi bỏ ngỏ và cổ phiếu của công ty đã bị hủy bỏ niêm yết.

"Đầu tư mù quáng"

Vụ bê bối tại Luckin đã làm dấy lên nhiều câu hỏi với các nhà đầu tư: Về việc họ bị quá ám ảnh với tốc độ tăng trưởng thay vì lợi nhuận - mô hình rất thu hút ngành công nghiệp vốn đầu tư mạo hiểm; Về việc một công ty đã quá dễ dàng thế nào khi tự xưng là một công ty công nghệ cao với một mô hình công nghệ thấp. Tất cả những điều đó có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng với tương lai của các công ty Trung Quốc khi họ cỗ gắng niêm yết ở nước ngoài.

Bê bối chấn động của Luckin còn đáng báo động hơn nữa bởi sự thật rằng với nhiều người, tương lai sụp đổ của công ty này đã rõ ràng ngay từ đầu!

17/5/2019 - ngày mà Luckin niêm yết trên sàn chứng khoán, cà phê, champagne được rót không ngừng tại trụ sở sàn Nasdaq. Công ty đã được ví như "Starbucks Trung Quốc" bởi cánh báo chí – một mô hình dễ dàng khiến các nhà đầu tư bị cuốn hút. Cổ phiếu công ty này đã IPO ở mức giá 17 USD/1 cổ phiếu, tăng 20% 1 ngày sau đó đẩy giá trị của Luckin vượt ngưỡng 4 tỷ USD – không tệ với một công ty chưa đầy 2 năm tuổi.

Những nhà đầu tư chống lưng cho công ty này còn khiến nó trở nên đáng nể hơn. Thị trường đã bắt đầu cân nhắc lại với những công ty internet tiêu dùng đốt tiền không tiếc tay, đặc biệt là với những công ty không thể nói cho các nhà đầu tư khi nào họ có thể có lãi.

Một tuần trước đó, Uber – công ty tiên phong trong lĩnh vực gọi xe đã gây thất vọng khi IPO. Các nhà đầu tư vào đây đã nói về khả năng đạt giá trị 120 tỷ USD nhưng giá cổ phiếu IPO của họ đã không đạt kỳ vọng, đóng cửa phiên giảm 7,6%.

Cũng giống như Uber, Luckin thua lỗ nặng – và còn ở một cấp độ kinh khủng hơn. Quý đầu tiên họ thua lỗ 550 triệu NDT (77,8 triệu USD) và đội ngũ lãnh đạo công ty đổ lỗi cho là do kỳ nghỉ Tết Nguyên đán. Công ty vẫn lên kế hoạch thu hút các nhà đầu tư.

Nhìn bề ngoài, lời chào mời của họ khá hấp dẫn. Lu đã xây dựng công ty không chỉ là một phiên bản copy nhưng rẻ tiền hơn của Starbucks – mặc dù tham vọng của ông ta là còn biến Luckin lớn mạnh hơn cả Starbucks.

Luckin cũng là một người chơi trong lĩnh vực dữ liệu và thương mại điện tử. Phần lớn cửa hàng của họ được lập là nơi khách hàng mua cà phê mang đi và trải nghiệm online là chủ yếu. Tất cả những giao dịch của họ đã được thực hiện trên ứng dụng Luckin cho phép công ty xây dựng được cơ sở dữ liệu không lồ của những người tiêu dùng tầng lớp trung lưu ở Trung Quốc. Họ đã bổ sung thêm chức năng thương mại điện tử và ký thỏa thuận với dịch vụ giao đồ ăn. Với mạng lưới đó, Luckin đã hứa hẹn một tương lai cực kỳ lạc quan, trải nghiệm kỹ thuật số hóa và hấp dẫn các nhà đầu tư công nghệ.

"Công nghệ đã định hình lại mô hình kinh doanh của họ. Chúng tôi có tất cả dữ liệu; Chúng tôi có biểu đồ cho thấy đơn hàng được đặt từ đâu vì thế chúng tôi có thể mở các cửa hàng ở đúng nơi đơn đặt hàng xuất hiện", Li nói trong ngày công ty IPO.

Mặc cho những chỉ trích, thị trường vẫn rất lạc quan và các nhà đầu tư vẫn rót tiền vào các công ty Trung Quốc để tìm kiếm những Alibaba và Tencent tiếp theo. Mặc dù Warburg Pincus từ chối đầu tư nhưng những quỹ khác gồm BlackRock, Fidelity và GIC Capital của Singapore đã làm vậy, dù là trực tiếp hay gián tiếp qua Centurium Capital để chống lưng cho Luckin. Credit Suisse và Morgan Stanley những nhà băng nhận tư vấn cho thương vụ IPO tại Hong Kong của CAR tiếp tục đảm nhận nhiệm vụ đó với Luckin.

Năm ngoái, người sau này là CEO của Credit Suisse là Tidjane Thiam đã gọi Lu là "khách hàng trong mơ" tại một cuộc hội thảo. "Tôi đã ăn tối không biết bao nhiêu lần với Lu ở Bắc Kinh và ông ấy chính xác là nhân vật điển hình mà chúng tôi muốn làm", Thiam nói.

Tốc độ tăng trưởng của Luckin rất ấn tượng nhưng có một vài câu hỏi lớn về mô hình kinh doanh của họ. Doanh thu dựa vào trợ cấp đáng kể, nghĩa là tính kinh tế của họ không bền vững. Để có lãi, họ sẽ cần tăng giá bán.

Bản cáo bạch nói rằng một trong những rủi ro của công ty là sự thật rằng rất nhiều cửa hàng của họ hiện bán cà phê mà không được sự chấp thuận của chính quyền.

Cũng có một vài khoản vay – được mô tả bởi một giám đốc là "khoản tài trợ bắc cầu", tức là Chủ tịch Lu sẽ vay các ngân hàng và sau đó cho Luckin vay lại. Chi tiết về những thứ này vẫn chưa được tiết lộ. Khi phỏng vấn vào lúc đó, người phát ngôn của Luckin và Reinout Schakeo – Giám đốc tài chính của công ty đã từ chối bình luận về vấn đề này.

Một nhân viên ngân hàng đầu tư có tham gia vào thương vụ IPO của Luckin nói rằng họ phát hiện ra một vài điểm đáng ngờ. Ví dụ, có một sự khác nhau giữa lượng cà phê mà công ty nói bán được và số lượng những cốc cà phê mà họ lấy ra khỏi nhà kho. Những lo ngại này đã được gửi lên các lãnh đạo cấp cao nhưng không dược ai xem xét.

Gặp nhiều vấn đề như thế tại sao Luckin vẫn khao khát muốn IPO? Tại sao công ty không chờ vài tháng nữa và IPO với những con số doanh thu tốt hơn và được sự cấp thuận của chính quyền?

Câu trả lời rất đơn giản. "Bất kỳ công ty đốt tiền nào cũng cần phải IPO sớm trước khi nó buộc phải đóng cửa", một nhà đầu tư ở Warbuerg Pincus nói.

Tháng 1/2020, Luckin đã huy động thêm 865 triệu USD, phát hành thêm cổ phiếu và trái phiếu chuyển đổi.

Lu và Qian đã cam kết một lượng lớn cổ phần của họ với các chi nhánh tham gia tư vấn vụ IPO để làm vật thế chấp cho các khoản vay. Hiện tại, các nhà băng này đều nói rằng họ có thể mất trắng số tiền vì giá cổ phiếu Luckin đang giảm không phanh.

6.500 cửa hàng trên khắp Trung Quốc, nhiều hơn Starbucks 2000 cửa hàng; 26.000 hóa đơn bán cho khách hàng được thu thập là những con số hào nhoáng được Luckin công bố. Nó chỉ ra thách thức với những nhà đầu tư trong các công ty internet tiêu dùng. Trước khi đổ tiền đầu tư cho một công ty, các bên thường thuê một công ty kiểm toán để xác nhận doanh số và dự kiến lượng tiền trợ cấp.

Tuy nhiên trong một vài trường họp, bản thân các nhà đầu tư đã quá dễ dãi với những thực tế còn bỏ ngỏ. "Nhiều startup sử dụng tiền của nhà đầu tư để sống sót. Bất kể sự cải thiện tài chính nào hầu như đều đến từ việc đốt tiền của các nhà đầu tư. Tiền mới thay thế tiền cũ. Những công ty như vậy có mô hình kinh doanh mới mẻ nhưng không đáng tin cậy chứ không phải họ đang dẫn đầu xu hướng thị trường" - một chuyên gia phân tích nhận định.

Hiện tại, các nhà chức trách đã bước vào điều tra vụ việc của Luckin. Tuy nhiên đây rõ ràng là lời cảnh tỉnh cao độ với làn sóng đầu tư dễ dãi trong giới startup diễn ra thời gian vừa qua.